Alergie kontaktowe oraz nadwrażliwości skórne to reakcje wynikające z odpowiedzi układu odpornościowego na kontakt z określonymi substancjami. Mają charakter opóźniony i nie są związane z natychmiastową reakcją alergiczną typu I, lecz wynikają z mechanizmów komórkowych należących do nadwrażliwości typu IV. Ich objawy mogą pojawić się nawet po upływie kilku dni od ekspozycji na alergen. Proces ten jest związany z aktywacją limfocytów T i prowadzi do różnych zmian w obrębie skóry.
Zrozumienie immunologicznych podstaw tej formy nadwrażliwości ma znaczenie dla oceny ryzyka narażenia, diagnostyki oraz opracowania technik unikania kontaktu z uczulającymi substancjami. W przeciwieństwie do natychmiastowych reakcji alergicznych, kontaktowe nadwrażliwości wymagają wcześniejszego uczulenia, a objawy pojawiają się dopiero przy kolejnym zetknięciu z alergenem.
Definicja i klasyfikacja alergii kontaktowych
Alergia kontaktowa to immunologiczna reakcja nadwrażliwości, występująca po kontakcie skóry z określoną substancją uczulającą, określaną jako hapten. Alergia ta należy do grupy nadwrażliwości późnego typu (typ IV według klasyfikacji Gella i Coombsa). Jest to odpowiedź nabyta, rozwijająca się na skutek wcześniejszej ekspozycji na uczulający czynnik. Najczęściej objawia się w miejscu kontaktu z alergenem.
Klasyfikując alergie kontaktowe, można je podzielić zgodnie z rodzajem uczulającej substancji, np. metalami (nikiel, chrom, kobalt), konserwantami, barwnikami, substancjami zapachowymi lub środkami chemii gospodarczej. Wyróżnia się również kontaktowe reakcje alergiczne i niealergiczne – te ostatnie mają charakter drażniący i nie są związane z aktywacją układu immunologicznego.
Rola układu odpornościowego w reakcji skórnej
Reakcja alergiczna typu kontaktowego angażuje głównie limfocyty T. Po pierwszym kontakcie z alergenem dochodzi do uczulenia, w trakcie którego alergen prezentowany jest przez komórki prezentujące antygen (APC), najczęściej komórki Langerhansa, limfocytom T w węzłach chłonnych. Prowadzi to do ich aktywacji oraz różnicowania w komórki pamięci immunologicznej.
Podczas kolejnego kontaktu z tym samym alergenem limfocyty T pamięci migrują do miejsca ekspozycji na skórze i uwalniają mediatory prozapalne, m.in. interleukiny i interferon gamma, co skutkuje rozwinięciem stanu zapalnego. Mechanizm ten nie jest natychmiastowy – objawy pojawiają się zazwyczaj po 24 do 72 godzinach. W odróżnieniu od szybkich reakcji anafilaktycznych, ta forma nadwrażliwości przebiega bez udziału przeciwciał klasy IgE.
Mechanizmy immunologiczne nadwrażliwości typu IV
Nadwrażliwość typu IV opiera się na aktywności limfocytów T CD4+ oraz CD8+, które po rozpoznaniu antygenu prezentowanego przez komórki dendrytyczne inicjują odpowiedź zapalną. Wyróżnia się kilka podtypów tej reakcji, w zależności od dominującej populacji limfocytów oraz rodzaju cytokin, jakie są wydzielane. W przypadku patogenezy alergii kontaktowej dominują limfocyty T efektorowe typu Th1, które syntetyzują m.in. IFN-γ.
Komórki efektorowe oraz mediatory zapalne prowadzą do zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych, ich rozszerzenia, a także rekrutacji dodatkowych komórek zapalnych, takich jak makrofagi. W zależności od czynnika uczulającego i indywidualnej reaktywności organizmu, nasilenie reakcji może być zróżnicowane. Proces ten może prowadzić do rozwoju zmian skórnych zarówno w miejscu bezpośredniego kontaktu z alergenem, jak i poza nim.
Czynniki predysponujące do rozwoju alergii kontaktowych
Na rozwój alergii kontaktowej wpływa wiele czynników, w tym częstość ekspozycji na alergeny, uwarunkowania genetyczne, a także stan bariery naskórkowej. Osoby ze skórą uszkodzoną, np. w przebiegu atopowego zapalenia skóry lub w wyniku działania substancji drażniących, są bardziej podatne na uczulenia kontaktowe. Obniżona integralność skóry ułatwia wnikanie haptenów i inicjuje proces uczulania.
Znaczenie mają również predyspozycje immunologiczne, w tym defekty w regulacji odpowiedzi limfocytarnej. Rolę odgrywać może także wiek, płeć, a nawet wykonywany zawód. W wielu przypadkach kontakt zawodowy z chemikaliami lub metalami zwiększa ryzyko rozwoju alergii zawodowej o charakterze kontaktowym.
Diagnostyka i metody wykrywania alergii kontaktowych
Podstawową metodą wykrywania alergii kontaktowej są testy płatkowe (epikutane). Polegają one na umieszczeniu na skórze (najczęściej pleców) zestawu zawierającego alergeny kontaktowe w specjalnych komorach. Po 48 oraz 72 godzinach wykonuje się ocenę odczynu skórnego. Interpretacja zmian obejmuje ocenę nasilenia reakcji, jej charakteru oraz rozmiarów.
Istotne jest różnicowanie pomiędzy odczynami alergicznymi a reakcjami drażniącymi. Oprócz testów płatkowych mogą być stosowane badania histopatologiczne zmian skórnych, choć mają one charakter pomocniczy. W diagnostyce alergii zawodowych dodatkowe znaczenie może mieć szczegółowy wywiad zawodowy i analiza ekspozycji na potencjalne alergeny.
Strategie leczenia i zapobiegania nadwrażliwości skórnej
W przypadku potwierdzenia alergii kontaktowej, podstawową strategią postępowania jest eliminacja kontaktu z wykrytym alergenem. Wymaga to dokładnej identyfikacji substancji uczulającej oraz informacji o jej potencjalnych źródłach w otoczeniu, miejscu pracy czy kosmetykach.
W profilaktyce alergii kontaktowych korzysta się również z barier ochronnych w postaci odzieży, środków ochrony indywidualnej oraz unikania kontaktu z substancjami drażniącymi. Podejmowane działania mają charakter środowiskowy i higieniczny, mając na celu ograniczenie ryzyka rozwoju uczulenia lub nasilenia istniejących objawów. Monitorowanie skóry w przypadku osób narażonych zawodowo na kontakt z alergenami może stanowić uzupełnienie profilaktyki.
Artykuł powstał przy współpracy z glivestetic.pl.
Powyższe informacje należy traktować jedynie jako informacyjno – edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą zastąpić bezpośredniego kontaktu ze specjalistami i nie powinny być uznawane za profesjonalną poradę.
Artykuł sponsorowany
